Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam những năm gần đây chịu tác động từ cả bên trong và bên ngoài, hai vấn đề nổi cộm là lạm phát tăng nhẹ và tỷ lệ thất nghiệp ở nhóm sinh viên mới tốt nghiệp gia tăng. Sự kết nối giữa hai hiện tượng này phản ánh rõ những bất cập trong cấu trúc thị trường lao động, khả năng thích ứng của lực lượng lao động trẻ, cũng như hiệu quả của các chính sách vĩ mô hiện hành.

Theo Tổng cục Thống kê, lạm phát tại Việt Nam trong năm 2023 duy trì quanh mức 3,25%, cao hơn mục tiêu 4% nhưng vẫn trong tầm kiểm soát. Tuy nhiên, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tại các đô thị lớn như TP.HCM và Hà Nội tăng mạnh hơn do giá nhà ở, thực phẩm, xăng dầu và học phí leo thang. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến sinh viên – đối tượng phụ thuộc vào chi tiêu gia đình hoặc thu nhập từ việc làm bán thời gian. Trong khi đó, theo Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, trong quý IV/2023, cả nước có khoảng 183.000 cử nhân, thạc sĩ thất nghiệp – chiếm gần 36% tổng số người thất nghiệp có trình độ từ đại học trở lên.

Hiện tượng “có bằng nhưng không có việc” không phải mới, song đang trở nên trầm trọng hơn khi lạm phát tác động đến cả cung và cầu lao động. Về phía cung, sinh viên buộc phải tìm việc gấp, kể cả trái ngành, do chi phí sinh hoạt tăng. Nhiều người chấp nhận mức lương thấp hoặc công việc không ổn định, kéo theo tình trạng “thất nghiệp tạm thời” hay “thất nghiệp trá hình”. Về phía cầu, doanh nghiệp bị áp lực chi phí đầu vào tăng, lãi suất cao (giai đoạn 2022–2023 có lúc lãi vay vượt 11%), nên ưu tiên giữ chân nhân sự hiện tại thay vì mở rộng tuyển dụng người mới.

Đặc biệt, các ngành như marketing, kế toán, luật, quản trị kinh doanh – vốn được nhiều sinh viên lựa chọn – lại đang bão hòa, trong khi các lĩnh vực như công nghệ, sản xuất chế tạo, logistics thiếu nhân lực nhưng lại đòi hỏi kỹ năng chuyên sâu, mà không phải sinh viên nào cũng được đào tạo đầy đủ. Điều này cho thấy lạm phát không chỉ làm giảm khả năng chi tiêu mà còn khiến thị trường lao động “kén chọn” hơn, đẩy rủi ro thất nghiệp về phía nhóm yếu thế – cụ thể là sinh viên mới ra trường.

Một khảo sát năm 2023 của Navigos Group cho thấy hơn 58% sinh viên năm cuối tại Việt Nam lo ngại sẽ mất ít nhất 6 tháng để tìm việc sau tốt nghiệp. Thêm vào đó, chi phí học tập tăng – ví dụ học phí đại học công lập tăng trung bình 15–25% sau Nghị định 81/2021/NĐ-CP – cũng tạo áp lực buộc sinh viên phải đi làm sớm thay vì học lên cao, từ đó ảnh hưởng đến chất lượng nhân lực dài hạn.

Tóm lại, tại Việt Nam, lạm phát tuy ở mức vừa phải nhưng tác động tiêu cực đến nhóm sinh viên mới tốt nghiệp là rõ rệt. Giá cả tăng kéo theo chi phí sinh hoạt và học tập cao hơn, trong khi cơ hội việc làm cho sinh viên không tăng tương ứng do doanh nghiệp dè chừng tuyển dụng. Chính phủ cần chú trọng hỗ trợ sinh viên qua các gói tín dụng học tập ưu đãi, khuyến khích doanh nghiệp tạo vị trí thực tập và việc làm bán thời gian, đồng thời cải thiện chất lượng đào tạo theo hướng bám sát nhu cầu thực tế để giảm độ vênh giữa cung – cầu lao động trẻ trong điều kiện kinh tế nhiều biến động.