Nhiếp ảnh kiến trúc là một nghệ thuật tinh tế, không chỉ đơn thuần là việc bắt lấy hình ảnh của các công trình kiến trúc và không gian, mà còn là một hình thức sáng tạo đầy thẩm mỹ. Các tác phẩm của các nhiếp ảnh gia kiến trúc không chỉ là những bức tranh tĩnh, mà chúng có khả năng biến đổi cách chúng ta hiểu và trải nghiệm kiến trúc, thậm chí là cả việc hiểu về tính cách và tình hình không gian.

Nhiếp ảnh kiến trúc là một dạng nhiếp ảnh tập trung vào việc lưu lại hình ảnh của các tòa nhà và các yếu tố liên quan, vừa mang tính thẩm mỹ vừa bám sát bối cảnh. Tuy nhiên, khác biệt rõ rệt so với việc chỉ chụp ảnh là nhiếp ảnh gia kiến trúc phải sáng tạo ra một tác phẩm hình ảnh.

Kiến trúc, với sự phức tạp và đa dạng của nó, đòi hỏi người nhiếp ảnh phải làm cho nó trở nên đơn giản, dễ tiếp cận và cung cấp nhiều góc nhìn khác nhau. Vì vậy, các nhiếp ảnh gia đóng vai trò quan trọng trong cách chúng ta trải nghiệm kiến trúc. Họ có thể làm nổi bật những đặc điểm quan trọng trong tác phẩm, đồng thời làm giảm bớt những yếu điểm không cần thiết. Phản ứng cảm xúc và sự hiểu biết của chúng ta về thiết kế, chức năng và bối cảnh văn hóa của tòa nhà đều bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi sự lựa chọn sáng tạo của họ.

"Mọi người đều đã nhận ra rằng việc tiếp cận một bức tranh, đặc biệt là một tác phẩm điêu khắc và đặc biệt là kiến trúc, dễ dàng hơn qua hình ảnh hơn là trực tiếp.." - Walter Benjamin 

Một tòa nhà vật lý có thể được sở hữu và sử dụng trong thực tế hàng ngày, nhưng một bức ảnh của nó có khả năng thể hiện, định nghĩa, giải thích, hoặc thậm chí tạo ra một giá trị văn hóa đối với nó. Chúng ta có thể tiến xa hơn và nói rằng giá trị văn hóa của các tòa nhà chính là điều chúng ta gọi là 'kiến trúc', và nó không thể tách rời khỏi nhiếp ảnh. Điều này được thể hiện trong câu trích từ cuốn "Kiến trúc như Nhiếp ảnh" của David Campany.

Tòa nhà Vancouver, © Ema Peter

Các yếu tố chung bị ảnh hưởng bởi phối cảnh của nhiếp ảnh gia 

1. Quan điểm và diễn giải

Sự lựa chọn của nhiếp ảnh gia về tiêu điểm, khung cảnh và góc độ chụp ảnh sẽ ảnh hưởng đến cách khắc họa các khu vực kiến trúc và cách người xem hiểu các yếu tố mang tính giới tính của một địa điểm. Một địa điểm có thể trở nên uy nghiêm và mạnh mẽ hơn từ một góc nhìn cao, trong khi một không gian có thể mang lại cảm giác thân thiết và gần gũi hơn từ một góc nhìn thấp. 

Sự đối xứng ở Budapest_©Zsolt Hlinka

2. Đại diện và Hòa nhập 

Các nhiếp ảnh gia có khả năng thách thức hoặc khuyến khích các quy tắc xã hội bằng cách lựa chọn người và đối tượng trong nhiếp ảnh kiến trúc. Để thể hiện sự đa dạng, họ cần ghi lại tương tác của con người với môi trường xung quanh, không phân biệt giới tính hay bản dạng. Bằng cách đưa vào ảnh nhiều người với các vai trò khác nhau trong cùng một bối cảnh và truyền đạt rằng không gian này là dành cho tất cả, các nhiếp ảnh gia có thể đánh đổ những khái niệm truyền thống.

3. Nhạy cảm với không gian 

Một bức ảnh xuất sắc phải có khả năng truyền đạt một cách đầy đủ về chức năng và bối cảnh của không gian. Các nhiếp ảnh gia cần xem xét một loạt các yếu tố khi chụp ảnh, bao gồm các đặc điểm xã hội và vật lý của môi trường, bối cảnh văn hóa và lịch sử, cũng như các yếu tố liên quan đến giới tính và đa dạng của không gian đó. Khi công việc của họ kết hợp tôn trọng chức năng của địa điểm như một không gian mà đảm bảo an toàn và chấp nhận tất cả các nhóm trong xã hội, đồng thời thể hiện tinh thần cụ thể của địa điểm đó, thì sẽ mang lại nhiều lợi ích ý nghĩa hơn trong nhiếp ảnh.

4. Bối cảnh hóa không gian giới tính 

Môi trường, nơi mà giới tính thường bị áp đặt bởi các quy tắc xã hội và lịch sử, có thể được hiểu rõ hơn thông qua ống kính của các nhiếp ảnh gia. Họ có thể giúp định vị môi trường dựa trên giới tính thông qua thể hiện cách giới tính ảnh hưởng đến cách mọi người sử dụng và trải nghiệm các địa điểm này. Ví dụ, một bức ảnh của một ký túc xá toàn nữ tại một trường đại học dành cho nữ trong quá khứ, đặt trong bối cảnh của giáo dục cho phụ nữ thời đó, có thể giúp người xem thấu hiểu giá trị và tầm quan trọng của môi trường đối với giới tính.

Trung tâm Grandview Heights, ©Ema Peter

5. Phá vỡ định kiến 

Bằng cách ghi lại các tình huống mà không tuân theo các giả định quy ước về giới tính, các nhiếp ảnh gia có thể thách thức và làm thay đổi cách mọi người nhận thức về giới tính. Điều này có thể nâng cao kiến thức của công chúng về các bối cảnh cụ thể. Ví dụ, một nhiếp ảnh gia có thể chụp ảnh một người phụ nữ trong một môi trường thường được coi là nam tính, chẳng hạn như một nhà máy hoặc công trường xây dựng. Hoặc họ có thể mô tả một không gian làm việc trong lĩnh vực công nghệ, nơi cả nam và nữ đều có thể tham gia. Điều này sẽ giúp xóa bỏ quan niệm sai lầm rằng phụ nữ không thể hoặc không nên tham gia vào những môi trường này.

6. Danh tính nhiếp ảnh gia 

Nhận thức về bản thân và kinh nghiệm cá nhân không thể tránh khỏi ảnh hưởng đến cách mà một nhiếp ảnh gia nhìn và hiểu về kiến trúc. Bên cạnh đó, sự khác biệt trong quan điểm của các nhiếp ảnh gia có thể làm thay đổi cách họ tiếp cận nhiếp ảnh kiến trúc. Một số nhiếp ảnh gia có thể tập trung vào việc ghi lại tinh thần và ý nghĩa của một công trình, tạo ra hiện thực sống động hơn so với ý định ban đầu của kiến trúc sư hoặc kỳ vọng xã hội. Trong khi đó, một số khác có thể tập trung vào việc chụp các bề mặt nổi bật từ góc nhìn tốt nhất, để tạo ra những bức ảnh có sức hấp dẫn cho khán giả rộng lớn.

Sự khác biệt giữa quan điểm của các nhiếp ảnh gia có thể phản ánh giới tính. Nhiếp ảnh gia nam có thể được cho là có kiến thức kỹ thuật cao hơn, đặc biệt là trong các lĩnh vực như xử lý thiết bị hoặc xử lý hậu kỳ, có thể phần nào do các kỳ vọng và tiêu chuẩn truyền thống về giới tính. Giả định rằng các nhiếp ảnh gia nam ưu tiên các khía cạnh kỹ thuật của nhiếp ảnh kiến trúc, như nắm bắt yếu tố cấu trúc, hình thức tổng thể và tính thẩm mỹ của cấu trúc, có thể cho thấy một xu hướng thiên về phân tích và kỹ thuật hơn. 

Nhiếp ảnh gia nữ, theo giả định, có thể nắm bắt được sự tinh tế và ý nghĩa cảm xúc tiềm ẩn trong các bối cảnh kiến trúc và có xu hướng tập trung vào việc thể hiện toàn diện bằng cách chụp ảnh nhiều người trong môi trường xây dựng. Họ mang đến cái nhìn phong phú và đa dạng về con người trong không gian kiến trúc. Sự tập trung vào việc nắm bắt các kết nối của con người trong bối cảnh kiến trúc và chú trọng vào cách mọi người tương tác với môi trường xung quanh trong nhiếp ảnh gia nữ có thể được người xem nhận thấy là cách thấu hiểu tốt hơn về bức ảnh.

Một số nhiếp ảnh gia trên thế giới

1. Luisa Lambri  

Nhiếp ảnh Luisa Lambri thể hiện sự quan tâm của cô đối với cách con người sống trong các công trình hiện đại và mục tiêu của cô là tôn vinh cái nhìn nữ tính trong một thế giới chủ yếu được xây dựng bởi nam giới. Cô thường xuất hiện trong các tác phẩm nghệ thuật của mình, cho thấy cách cô tương tác với thế giới xung quanh. Cô kết hợp câu chuyện cá nhân của mình vào nhiếp ảnh kiến trúc của các công trình được thiết kế bởi các kiến trúc sư nam nổi tiếng, với sự tự tin và một chút thách thức, như thể cô từ chối công nhận sự ưu việt của công trình (hoặc người tạo ra nó).

Cô Lambri thậm chí còn có thể thể hiện những bình luận xã hội phê bình trong các tác phẩm của mình, nếu người xem muốn tìm hiểu. Quyết định của cô là miêu tả những đặc điểm nội thất bị che giấu, mơ hồ và đôi khi bị bỏ qua của các công trình xây dựng thay vì tập trung vào đường nét ngoại thất nổi tiếng và xuất sắc của chúng. Điều này dẫn đến một cách hiểu không theo quy tắc về không gian. Ví dụ, trong trường hợp của Ngôi nhà Hollyhock California, một biểu tượng của Frank Lloyd Wright, cô thu nhỏ nó thành một bề mặt duy nhất, một bức tường được sơn bằng vàng lấp lánh, có thể vì đó là điều mà chủ sở hữu coi là đặc điểm hấp dẫn nhất của tòa nhà.

Công việc của cô Lambri tương đương với cách mà các kỹ sư xây dựng tiếp cận công việc của họ bằng cách tập trung vào những yếu tố thường bị bỏ qua và đảm bảo rằng thiết kế hỗ trợ người sử dụng chứ không phải ngược lại. Cô thể hiện sự quan tâm đến các khía cạnh của không gian và môi trường sống mà thường được xem như không quan trọng hoặc bị lãng quên, và từ đó, cô tạo ra một cái nhìn độc đáo và đầy ý nghĩa về nhiếp ảnh kiến trúc.

Hình ảnh được chụp bởi Nhiếp ảnh gia Luisa Lambri

2. Julius Shulman 

Julius Shulman, một nhiếp ảnh gia và người ủng hộ Chủ nghĩa Hiện đại ở Nam California, nổi tiếng với những bức ảnh thể hiện tinh thần kiến trúc đương đại của Los Angeles, trái ngược hoàn toàn với những hình ảnh dịu dàng của Luisa Lambri mà khó có thể nhận ra là biểu tượng của môi trường xây dựng.

Case Study Houses, một bộ sưu tập các loại nhà ở hiện đại, tiêu biểu cho lối sống mới của người Mỹ sau Thế chiến II, được mô tả trong một số bức ảnh nổi tiếng nhất của ông. Case Study House đã thuê các kiến trúc sư nổi tiếng như Charles và Ray Eames để tạo ra và xây dựng các ngôi nhà mẫu có giá cả phải chăng và hiệu quả trong suốt 21 năm tồn tại của nó. Trong số 36 mẫu nguyên bản được tạo ra, 24 đã được hiện thực hóa, và sản phẩm của Julius Shulman chiếm đa số. Mặc dù ông tiếp cận chúng một cách khác biệt, Julius Shulman cũng đã nâng cao giá trị của yếu tố con người trong nhiếp ảnh của mình.

Ông đã làm cho các góc cạnh sắc bén của các tòa nhà trở nên mềm mại hơn và giúp làm sáng tỏ kiến trúc tối giản với kiểu dáng đẹp, không ngừng tiến bộ vượt qua thời đại bằng cách đặt cẩn thận các nhân vật đại diện cho "lý tưởng" của thời đại - những bà nội trợ mỉm cười, những vị khách tiệc tối thanh lịch - trong hình ảnh của ông.

Case Study House 22 năm 1960 tại Los Angeles, được chụp bởi Nhiếp ảnh gia Julius Shulman 

Sự khác biệt giữa hai bức ảnh về các công trình kiến trúc hiện đại thế kỷ 20 ở khu vực Toronto trong Bộ sưu tập nhiếp ảnh kiến trúc Panda, Canada, thể hiện sự tương phản cả về hình ảnh và giới tính, đồng thời cũng mang thông điệp về không gian.

Bức ảnh đầu tiên, chụp vào năm 1964, thể hiện Nhà ga số Một của Sân bay Toronto, được thiết kế bởi John B. Parkin Associates. Trong ảnh này, các nhân vật nam trong trang phục công sở đang chuẩn bị rời sân bay để bắt chuyến bay. Bức ảnh này tạo ra một không gian trầm lắng và sự tập trung vào mục đích đi lại. Sân bay được thể hiện như một nơi nghiêm túc và chuyên nghiệp, nơi con người phải tuân theo các quy tắc và thủ tục.

Bức ảnh thứ hai thể hiện Trung tâm mua sắm Yorkdale, cũng chụp vào cùng một năm và được mô tả với sự chào đón và sự ca ngợi rộng rãi. Trung tâm mua sắm này được miêu tả như một nơi giải trí và mua sắm thú vị. Ảnh này có sự hiện diện của một nhóm các cá nhân nam mặc áo vest công sở, tạo ra một không gian thụ động và thú vị hơn. Các nhân vật này không được xác định cá nhân hóa và giống nhau từ xa, tạo ra cảm giác của sự đa dạng và tự do.

Như vậy, sự lựa chọn về cách ghi lại hai không gian này truyền tải thông điệp về mục đích và tâm trạng khác nhau của họ, cũng như sự khác biệt trong việc nhấn mạnh vai trò của giới tính trong môi trường kiến trúc.

Nhà ga sân bay Toronto được chụp bởi Nhiếp ảnh gia David Thoms

Hình ảnh của trung tâm thương mại rất khác. Trong hình ảnh này, một phụ nữ và đứa con mới biết đi của cô đang được nhìn thấy đang ngắm một đài phun nước trong khi những khách hàng khác thì đang trao đổi về việc mua sắm của họ. Nam giới ở đó, nhưng họ dường như là những vị khách đặc quyền trong môi trường chủ yếu là nữ giới. Thực tế, trong xã hội nơi có những phẩm chất này mang lại đặc quyền và sự chấp thuận, hình ảnh này có xu hướng nhấn mạnh các phẩm chất gia đình của sinh sản và lợi ích từ việc làm vợ hoặc chồng theo cách truyền thống.

Yorkdale Simpsons, 1985 

Trung tâm bán lẻ được mô phỏng như một địa điểm cho niềm vui nữ tính, trong khi sân bay được mô phỏng như một nơi làm việc nam tính. Có thể suy ra những thông tin về xã hội được nhìn thấy qua nhiếp ảnh kiến trúc. 

Kiến trúc tòa nhà Copenhill được thiết kế bởi Zaha Hadid, ©Hufton Crow