Bước chân vào giảng đường đại học là một dấu mốc quan trọng trong cuộc đời mỗi người. Đây là giai đoạn chuyển tiếp từ môi trường học tập phổ thông sang một không gian học thuật tự do, năng động và đòi hỏi tính tự lập cao. Tuy nhiên, cùng với niềm háo hức, tự hào và kỳ vọng, sinh viên năm thứ nhất cũng phải đối diện với không ít khó khăn và thách thức trong quá trình thích nghi với cuộc sống mới. Việc nhận diện những khó khăn ấy không chỉ giúp sinh viên chuẩn bị tâm lý tốt hơn, mà còn giúp các nhà trường và giảng viên có biện pháp hỗ trợ phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

1. Khó khăn trong việc thích nghi với phương pháp học tập mới

Một trong những trở ngại đầu tiên mà sinh viên năm nhất thường gặp phải là sự khác biệt lớn trong phương pháp học tập giữa phổ thông và đại học. Ở bậc phổ thông, học sinh quen với việc được giáo viên hướng dẫn chi tiết, kiểm tra thường xuyên và có sự giám sát chặt chẽ. Trong khi đó, ở đại học, sinh viên phải tự học, tự nghiên cứu và chủ động tìm hiểu tài liệu. Giảng viên chỉ đóng vai trò định hướng, hỗ trợ và đánh giá kết quả cuối cùng.
Điều này khiến nhiều sinh viên bỡ ngỡ, lúng túng trong việc quản lý thời gian, lập kế hoạch học tập, ghi chép, tra cứu tài liệu hoặc chuẩn bị bài trước khi đến lớp. Không ít sinh viên mất điểm ở các kỳ kiểm tra đầu tiên vì chủ quan hoặc chưa hiểu cách học đại học. Đây là một cú sốc học tập mà nếu không vượt qua, sinh viên rất dễ chán nản và tụt lại phía sau.

2. Khó khăn trong việc hòa nhập với môi trường sống và xã hội mới

Phần lớn sinh viên năm nhất phải rời xa gia đình, quê hương để học tập tại các thành phố lớn. Sự thay đổi môi trường sống đột ngột – từ nếp sống quen thuộc dưới mái nhà cha mẹ sang môi trường ký túc xá hoặc nhà trọ – tạo ra nhiều khó khăn về tâm lý. Nhiều sinh viên phải tự lo ăn uống, giặt giũ, chi tiêu, và đối mặt với những vấn đề sinh hoạt hàng ngày mà trước đây chưa từng trải qua.
Ngoài ra, việc hòa nhập với một cộng đồng mới gồm bạn bè đến từ nhiều vùng miền, hoàn cảnh và tính cách khác nhau cũng là thử thách không nhỏ. Một số bạn gặp khó khăn trong giao tiếp, cảm thấy cô đơn hoặc tự ti khi so sánh bản thân với người khác. Tình trạng này có thể dẫn đến stress, lo âu, hoặc giảm động lực học tập.
Đặc biệt, với sinh viên đến từ nông thôn hoặc vùng sâu vùng xa, sự khác biệt về văn hóa, ngôn ngữ và điều kiện sống càng khiến việc thích nghi trở nên khó khăn hơn.

3. Khó khăn về tài chính

Vấn đề tài chính là nỗi lo thường trực của phần lớn sinh viên, đặc biệt là sinh viên có hoàn cảnh kinh tế gia đình khó khăn. Ngoài học phí, sinh viên phải chi trả cho tiền nhà, ăn uống, đi lại, sách vở, thiết bị học tập, và nhiều chi phí phát sinh khác. Một số bạn buộc phải đi làm thêm để trang trải cuộc sống, nhưng điều này lại làm giảm thời gian học tập và nghỉ ngơi, dẫn đến mệt mỏi và kết quả học tập sa sút.
Mặt khác, thiếu kỹ năng quản lý tài chính cá nhân cũng khiến nhiều sinh viên rơi vào tình trạng chi tiêu không hợp lý, dễ bị cuốn vào các hoạt động mua sắm, ăn uống, giải trí vượt quá khả năng kinh tế. Việc phải tự cân đối giữa “học – làm – chi tiêu” là bài toán không hề dễ với sinh viên năm nhất.

4. Khó khăn trong việc định hướng nghề nghiệp và mục tiêu học tập

Bước vào đại học, nhiều sinh viên vẫn chưa thực sự hiểu rõ ngành học của mình hoặc lựa chọn ngành theo nguyện vọng của cha mẹ, xu hướng xã hội. Hậu quả là khi tiếp xúc với chương trình đào tạo thực tế, các bạn dễ rơi vào cảm giác hoang mang, chán nản, thiếu mục tiêu phấn đấu.
Bên cạnh đó, môi trường đại học mở ra rất nhiều cơ hội — từ học tập, nghiên cứu, câu lạc bộ, đến các hoạt động ngoại khóa — khiến sinh viên dễ bị “choáng ngợp” và phân tán sự tập trung. Nếu không có khả năng định hướng và quản lý bản thân, sinh viên có thể rơi vào tình trạng “học mà không biết mình học để làm gì”. Việc thiếu mục tiêu rõ ràng cũng khiến việc học trở nên mơ hồ, thiếu động lực và hiệu quả thấp.

5. Khó khăn trong quản lý thời gian và cân bằng cuộc sống

Một vấn đề phổ biến khác là thiếu kỹ năng quản lý thời gian. Lịch học ở đại học thường không cố định như ở phổ thông, có ngày học dày đặc, có ngày trống lịch. Nếu không biết sắp xếp hợp lý, sinh viên dễ lãng phí thời gian hoặc bị dồn việc vào cuối kỳ.
Bên cạnh việc học, sinh viên còn tham gia các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ, công việc làm thêm, hoặc vui chơi với bạn bè. Việc cân bằng giữa học tập, giải trí và nghỉ ngơi là một thử thách thực sự. Nhiều bạn vì mải tham gia các hoạt động xã hội hoặc chơi game, mạng xã hội mà xao nhãng việc học. Ngược lại, có bạn lại quá áp lực vì học, dẫn đến stress và mất cân bằng tâm lý.

      Có thể nói, năm nhất đại học là giai đoạn bản lề quan trọng, đặt nền móng cho sự phát triển học tập và trưởng thành của sinh viên trong suốt những năm tháng sau này. Những khó khăn mà sinh viên năm thứ nhất gặp phải là điều tất yếu, bởi đó là quá trình chuyển đổi từ “người được định hướng” sang “người tự định hướng”. Tuy nhiên, nếu biết chủ động học hỏi, xây dựng kế hoạch cá nhân, tham gia các hoạt động lành mạnh, và tìm kiếm sự hỗ trợ từ bạn bè, thầy cô, sinh viên hoàn toàn có thể vượt qua giai đoạn này một cách vững vàng.
Hơn thế nữa, các trường đại học cũng cần đóng vai trò tích cực trong việc tư vấn tâm lý, hướng nghiệp, và tổ chức các chương trình hỗ trợ sinh viên năm nhất, giúp các em nhanh chóng thích nghi với môi trường mới.
Bởi lẽ, khi sinh viên vượt qua được những khó khăn ban đầu, đó cũng chính là lúc họ thực sự bước vào hành trình trưởng thành – không chỉ trong tri thức, mà còn trong nhân cách và kỹ năng sống.