1. Mở đầu

Sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo (AI) trong vài năm gần đây đã mở ra nhiều ứng dụng vượt bậc trong giáo dục, trong đó nổi bật là ChatGPT – một chatbot thông minh do OpenAI phát triển. Công cụ này có khả năng xử lý ngôn ngữ tự nhiên, cung cấp thông tin nhanh chóng, hỗ trợ viết lách, giải bài tập, dịch thuật, và thậm chí tham gia tranh luận học thuật. Đối với sinh viên – lực lượng học tập chủ động và thường xuyên tiếp xúc với công nghệ – ChatGPT đã trở thành một công cụ học tập phổ biến. Tuy nhiên, việc sử dụng ChatGPT cũng đặt ra nhiều vấn đề đáng suy ngẫm về tính hiệu quả, đạo đức học thuật và kỹ năng tư duy độc lập.

2. Thực trạng sử dụng ChatGPT trong học tập của sinh viên

a. Mức độ sử dụng ngày càng gia tăng

Nhiều khảo sát trong và ngoài nước cho thấy tỷ lệ sinh viên sử dụng ChatGPT trong học tập đang không ngừng tăng. Tại Việt Nam, sau khi ChatGPT chính thức khả dụng từ năm 2023, số lượng sinh viên sử dụng để hỗ trợ làm bài tập, tóm tắt tài liệu, tra cứu nhanh khái niệm... đã tăng mạnh, đặc biệt ở các ngành như Kinh tế, Công nghệ thông tin, Truyền thông, và Ngôn ngữ học.

b. Các hình thức sử dụng phổ biến

Tìm kiếm thông tin nhanh: Sinh viên dùng ChatGPT như một công cụ thay thế Google để hỏi khái niệm, lý thuyết, định nghĩa. Hỗ trợ viết bài: ChatGPT được dùng để gợi ý dàn ý, chỉnh sửa văn phong, dịch bài, thậm chí viết đoạn văn hoàn chỉnh.Giải bài tập: Với các môn như Toán, Lý, Hóa, Lập trình, ChatGPT hỗ trợ giải bài và giải thích cách làm. Ôn thi và luyện tập: Sinh viên yêu cầu ChatGPT đặt câu hỏi trắc nghiệm, tổng hợp kiến thức theo chương. Thảo luận học thuật: Một số sinh viên sử dụng ChatGPT để thảo luận các khái niệm phức tạp nhằm đào sâu hiểu biết.

3. Lợi ích của việc sử dụng ChatGPT trong học tập

a. Hỗ trợ học tập chủ động và cá nhân hóa

ChatGPT có khả năng trả lời theo từng câu hỏi cụ thể của người học, giúp sinh viên tự học theo nhịp độ riêng, đặt câu hỏi bất kỳ lúc nào, kể cả ngoài giờ học chính khóa. Đây là lợi thế vượt trội so với phương pháp học truyền thống.

b. Tiết kiệm thời gian

Thay vì phải đọc nhiều tài liệu, tra cứu trong sách vở hay trên mạng, sinh viên có thể hỏi ChatGPT để nhận được câu trả lời ngắn gọn, dễ hiểu, giúp tiết kiệm thời gian và tăng hiệu quả học tập.

 

c. Cải thiện kỹ năng học tập và viết lách

Khi sử dụng đúng cách, ChatGPT có thể giúp sinh viên cải thiện khả năng viết học thuật, tăng vốn từ vựng, học được cách trình bày ý tưởng logic hơn. Đặc biệt, sinh viên ngành ngôn ngữ hoặc viết báo cáo hưởng lợi nhiều nhất từ tính năng diễn đạt và chỉnh sửa câu.

4. Hạn chế và hệ lụy

a. Nguy cơ phụ thuộc và mất tư duy phản biện

Việc dựa dẫm quá nhiều vào ChatGPT có thể khiến sinh viên lười suy nghĩ, giảm khả năng phân tích độc lập, và thiếu sáng tạo. Một số sinh viên copy nguyên nội dung mà không kiểm tra tính chính xác, dẫn đến hiểu sai vấn đề hoặc lệ thuộc vào máy móc.

b. Vi phạm đạo đức học thuật

Một số sinh viên sử dụng ChatGPT để làm bài tập hộ, viết luận văn, dẫn đến tình trạng đạo văn hoặc gian lận học thuật. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo mà còn tạo ra lỗ hổng về tư duy và kỹ năng cho chính người học.

c. Chất lượng thông tin không đảm bảo tuyệt đối

Dù ChatGPT rất thông minh, nhưng nó vẫn có thể đưa ra thông tin sai lệch, lỗi thời hoặc không có nguồn gốc rõ ràng. Nếu sinh viên không kiểm chứng, có thể sử dụng dữ liệu không chính xác trong bài làm.

5. Nguyên nhân dẫn đến thực trạng này

Thiếu kỹ năng tự học và quản lý thời gian: Một bộ phận sinh viên gặp khó khăn trong việc chủ động học nên tìm đến ChatGPT như “lối tắt”.

Áp lực học tập và kỳ vọng điểm số: Khi bị áp lực bởi bài tập, thời hạn nộp bài, sinh viên dễ sử dụng AI để “làm nhanh – điểm cao”.

Thiếu hướng dẫn từ giảng viên: Nhiều trường chưa có chính sách rõ ràng về việc sử dụng AI trong học tập, dẫn đến sinh viên dùng tùy tiện, không kiểm soát.

Tâm lý “có công cụ miễn phí thì tận dụng”: ChatGPT bản miễn phí dễ tiếp cận, không cần đăng ký phức tạp, càng khiến sinh viên dùng thoải mái

6. Đề xuất giải pháp

a. Hướng dẫn sử dụng ChatGPT một cách đúng đắn

Nhà trường và giảng viên nên có các buổi tập huấn, hội thảo hướng dẫn sinh viên cách sử dụng ChatGPT như một công cụ hỗ trợ chứ không thay thế tư duy học thuật. Ví dụ: dùng để kiểm tra lại bài viết, tham khảo gợi ý, đặt câu hỏi mở rộng.

b. Tích hợp AI vào quá trình học chính thống

Thay vì cấm đoán, nên đưa ChatGPT vào bài giảng để hướng sinh viên cách dùng hiệu quả: đặt câu hỏi thông minh, phân tích phản biện với câu trả lời từ AI, kiểm chứng thông tin từ nhiều nguồn.

c. Xây dựng quy định đạo đức học thuật với AI

Các trường nên ban hành quy tắc rõ ràng về việc sử dụng AI trong làm bài, trong nghiên cứu, và trong thi cử. Có thể kết hợp kiểm tra kỹ năng tư duy tại lớp để hạn chế lạm dụng.