SO SÁNH SỰ KHÁC BIỆT GIỮA THÔNG TƯ SỐ 200/2014/TT-BTC VÀ THÔNG TƯ SỐ 99/2025/TT-BTC

                                                                                  Nguyễn Thị Kim Hương

Trong hệ thống pháp luật kế toán Việt Nam, Thông tư 200/2014/TT-BTC đã đóng vai trò là "kim chỉ nam" cho các doanh nghiệp trong suốt hơn một thập kỷ. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế (IFRS) và sự phát triển của nền kinh tế số, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 99/2025/TT-BTC (có hiệu lực từ ngày 01/01/2026) để thay thế.

Dưới đây là bài luận so sánh chi tiết giữa hai văn bản pháp lý quan trọng này.

1. Tổng quan về mục đích và bối cảnh ban hành

• Thông tư 200/2014/TT-BTC: Được ban hành trong bối cảnh Việt Nam cần một chế độ kế toán thống nhất, tách biệt rõ ràng giữa kế toán và thuế. Nó tập trung vào việc phản ánh bản chất hơn hình thức.
• Thông tư 99/2025/TT-BTC: Là bước cải cách toàn diện nhằm tiệm cận gần hơn với các Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS). Thông tư này chuyển dịch tư duy từ "kế toán tuân thủ" sang "kế toán quản trị" và tăng cường tính tự chủ của doanh nghiệp.

2. Các điểm khác biệt cốt lõi

A. Triết lý quản lý: Từ "Xin phép" sang "Tự chủ"

Đây là thay đổi quan trọng nhất. Dưới thời Thông tư 200, khi doanh nghiệp muốn sửa đổi hệ thống tài khoản hay biểu mẫu báo cáo, họ thường phải gửi văn bản xin phép và chờ sự chấp thuận của Bộ Tài chính.

Với Thông tư 99, quyền tự quyết được trao lại cho doanh nghiệp. Doanh nghiệp được phép tự thiết kế hệ thống tài khoản, sổ kế toán và chứng từ phù hợp với đặc thù hoạt động, miễn là tuân thủ Luật Kế toán và được cụ thể hóa bằng Quy chế kế toán nội bộ.

B. Hệ thống Báo cáo tài chính (BCTC)

Thông tư 99 đã thay đổi tên gọi và cấu trúc của các báo cáo để đồng nhất với ngôn ngữ tài chính quốc tế:

Tiêu chí	Thông tư 200/2014/TT-BTC	Thông tư 99/2025/TT-BTC
Tên báo cáo chính tài chính	Bảng cân đối kế toán	Báo cáo tình hình tài chính
Báo cáo kết quả	Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh	Báo cáo kết quả hoạt động toàn diện
Tính linh hoạt	Mẫu biểu cố định, khó thay đổi	Cho phép bổ sung chỉ tiêu phục vụ quản trị
Đơn vị tiền tệ	Quy định khá chặt chẽ	Linh hoạt hơn dựa trên "đồng tiền ảnh hưởng chính"

 

C. Hệ thống Tài khoản kế toán (HTTK)

Thông tư 99 thực hiện một cuộc "thanh lọc" hệ thống tài khoản để phản ánh đúng bản chất kinh tế hiện đại:

• Bổ sung: Xuất hiện các tài khoản mới như TK 215 (Tài sản sinh học) – tách biệt cây trồng, vật nuôi ra khỏi TSCĐ hữu hình để theo dõi riêng, phù hợp với lĩnh vực nông nghiệp hiện đại.
• Loại bỏ/Đổi tên: Bỏ các tài khoản không còn phù hợp (như TK 611 - Mua hàng theo phương pháp kiểm kê định kỳ) và đổi tên các tài khoản để rõ nghĩa hơn (ví dụ: TK 155 "Thành phẩm" đổi thành "Sản phẩm").
• Sáp nhập: Một số tài khoản có bản chất tương đồng được gộp lại để tinh gọn bộ máy ghi sổ.

D. Nguyên tắc ghi nhận doanh thu và tài sản

Thông tư 99 tiệm cận với IFRS 15 bằng cách nhấn mạnh vào "quyền kiểm soát" thay vì chỉ dựa vào việc "chuyển giao rủi ro và lợi ích". Điều này thay đổi thời điểm ghi nhận doanh thu trong nhiều giao dịch phức tạp như bất động sản hay các gói dịch vụ dài hạn.

3. Bảng tóm tắt so sánh nhanh

Đặc điểm	Thông tư 200/2014/TT-BTC	Thông tư 99/2025/TT-BTC
Hiệu lực	Từ 2015 đến hết 2025	Từ 01/01/2026
Cơ chế sửa đổi	Phải xin phép Bộ Tài chính	Tự ban hành Quy chế nội bộ
Số lượng mẫu sổ	45 mẫu	Giảm xuống còn 42 mẫu (linh hoạt hơn)
Tài sản đặc thù	Theo dõi chung trong TSCĐ	Có tài khoản riêng cho Tài sản sinh học
Trách nhiệm	Tuân thủ hướng dẫn mẫu	Tự chịu trách nhiệm về hệ thống tự thiết lậ

4. Đánh giá chung và Kết luận

Việc chuyển đổi từ Thông tư 200 sang Thông tư 99 không chỉ là thay đổi về số hiệu văn bản, mà là một cuộc cách mạng về tư duy kế toán.

• Ưu điểm của Thông tư 99: Giúp doanh nghiệp giảm bớt thủ tục hành chính "xin - cho", khuyến khích kế toán tham gia sâu hơn vào quản trị doanh nghiệp và giúp các nhà đầu tư nước ngoài dễ dàng đọc hiểu báo cáo tài chính của doanh nghiệp Việt Nam hơn.
• Thách thức: Đòi hỏi đội ngũ kế toán phải có trình độ chuyên môn cao hơn để tự thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ mà không cần "cầm tay chỉ việc" từ cơ quan quản lý.

Lời khuyên: Các doanh nghiệp nên bắt đầu rà soát lại hệ thống tài khoản và đào tạo nhân sự ngay trong năm 2025 để sẵn sàng cho việc chuyển đổi số dư và áp dụng chế độ mới vào đầu năm 2026.