Giới thiệu

Thuế quan là thuế do chính phủ áp đặt lên hàng hóa và dịch vụ nhập khẩu. Mục tiêu chính của thuế quan là bảo vệ các ngành công nghiệp trong nước khỏi sự cạnh tranh từ nước ngoài, tạo nguồn thu ngân sách và đôi khi phục vụ cho mục đích ngoại giao hoặc đàm phán thương mại. Trong vài thập kỷ gần đây, xu hướng toàn cầu là tự do hóa thương mại; tuy nhiên, nhiều quốc gia vẫn sử dụng thuế quan có chọn lọc để đạt được các mục tiêu kinh tế cụ thể (Krugman, Obstfeld & Melitz, 2018).

Thuế quan và Bảo vệ Ngành Sản Xuất Trong Nước

Một trong những chức năng cốt lõi của thuế quan là bảo vệ các ngành sản xuất trong nước, đặc biệt là những ngành còn non trẻ hoặc đang gặp khó khăn. Bằng cách tăng giá hàng hóa nhập khẩu, thuế quan làm cho sản phẩm nội địa trở nên cạnh tranh hơn, từ đó thúc đẩy sản xuất trong nước, duy trì việc làm và giảm sự phụ thuộc vào hàng hóa ngoại nhập.

Ngành công nghiệp non trẻ (infant industry argument) lập luận rằng các quốc gia đang phát triển cần bảo vệ tạm thời các ngành công nghiệp mới để chúng có cơ hội phát triển và cạnh tranh (Irwin, 1996). Nếu không có thuế quan, những ngành này có thể không tồn tại trước sự cạnh tranh mạnh mẽ từ các công ty quốc tế đã có quy mô và công nghệ vượt trội.

Tuy nhiên, bảo hộ quá mức hoặc kéo dài có thể làm giảm động lực đổi mới và tạo ra sự kém hiệu quả, do các doanh nghiệp được "che chở" không còn động lực để cải tiến chất lượng hoặc tối ưu hóa chi phí (Krugman et al., 2018).

Thuế quan và Nguồn thu Ngân sách

Tại nhiều nền kinh tế đang phát triển, thuế quan là nguồn thu ngân sách quan trọng. So với các loại thuế khác, thuế quan dễ thu và quản lý hơn do được áp dụng tại các cửa khẩu. Theo Ngân hàng Thế giới (2020), ở một số nước thu nhập thấp, thuế quan chiếm hơn 10% tổng thu ngân sách quốc gia.

Khoản thu này có thể được dùng để đầu tư cho cơ sở hạ tầng, giáo dục và y tế. Tuy nhiên, phụ thuộc quá nhiều vào thuế quan có thể trở thành rủi ro tài khóa, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa và xu hướng ký kết các hiệp định thương mại tự do ngày càng tăng (World Bank, 2020).

Thuế quan và Tác động đến Người tiêu dùng

Mặc dù thuế quan có thể mang lại lợi ích cho nhà sản xuất trong nước, chúng thường gây tác động tiêu cực đến người tiêu dùng. Khi giá hàng hóa nhập khẩu tăng do thuế, người tiêu dùng phải trả giá cao hơn và có thể ít lựa chọn hơn trên thị trường.

Ví dụ, nếu một quốc gia đánh thuế nhập khẩu ô tô, các nhà sản xuất trong nước có thể được lợi, nhưng người tiêu dùng phải mua xe với giá cao hơn và có ít mẫu mã hơn để lựa chọn. Điều này dẫn đến tổn thất phúc lợi do người tiêu dùng phải chi tiêu nhiều hơn cho sản phẩm kém cạnh tranh (Krugman et al., 2018).

Tác động đến Việc làm và Thu nhập

Tác động của thuế quan đến việc làm là đa chiều. Trong ngắn hạn, thuế quan có thể bảo vệ hoặc tạo thêm việc làm cho các ngành được bảo hộ. Tuy nhiên, chúng có thể gây bất lợi cho các ngành khác, đặc biệt là các ngành phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu hoặc bị ảnh hưởng bởi các biện pháp trả đũa từ đối tác thương mại.

Thuế quan cũng có thể dẫn đến phân bổ nguồn lực không hiệu quả, khiến lao động và vốn chuyển dịch sang những ngành kém hiệu quả chỉ vì được bảo hộ. Điều này có thể làm chậm tăng trưởng kinh tế dài hạn (Irwin, 1996).

Tác động Vĩ mô

Ở cấp độ vĩ mô, thuế quan có thể ảnh hưởng đến cán cân thương mại, tỷ giá hối đoái và lạm phát. Dù có thể giúp giảm thâm hụt thương mại bằng cách hạn chế nhập khẩu, thuế quan cũng dễ dẫn đến các cuộc chiến thương mại, làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ngoài ra, thuế quan có thể góp phần gây lạm phát chi phí đẩy, đặc biệt nếu áp dụng trên các mặt hàng thiết yếu như năng lượng hoặc máy móc. Điều này tạo thêm áp lực cho chính sách tiền tệ và giảm thu nhập thực của người dân (WTO, 2021).

Khía cạnh Chiến lược và Chính trị

Thuế quan cũng là công cụ trong chính sách đối ngoại và đàm phán thương mại. Các quốc gia có thể áp thuế để đối phó với các hành vi thương mại không công bằng hoặc để đạt được thỏa thuận có lợi hơn. Một ví dụ nổi bật là cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung, trong đó hai nước áp thuế hàng trăm tỷ USD hàng hóa của nhau nhằm giải quyết vấn đề cán cân thương mại và quyền sở hữu trí tuệ (WTO, 2021).

Dù có thể mang lại lợi ích chiến lược, các hành động như vậy cũng làm gia tăng bất ổn thị trường và đe dọa hệ thống thương mại đa phương.

Kết luận

Thuế quan là một công cụ chính sách kinh tế mạnh mẽ với nhiều tác động đối với nền kinh tế trong nước. Khi được sử dụng hợp lý, chúng có thể hỗ trợ phát triển ngành công nghiệp, bảo vệ việc làm và tạo nguồn thu ngân sách. Tuy nhiên, nếu lạm dụng, thuế quan có thể làm tăng giá tiêu dùng, bóp méo động lực thị trường và kích hoạt xung đột thương mại quốc tế. Do đó, cần một cách tiếp cận cân bằng, kết hợp giữa việc bảo vệ có chọn lọc và các chính sách thúc đẩy năng lực cạnh tranh dài hạn.

Tài liệu tham khảo

Irwin, D. A. (1996). Against the tide: An intellectual history of free trade. Princeton University Press.

Krugman, P. R., Obstfeld, M., & Melitz, M. J. (2018). International economics: Theory and policy (11th ed.). Pearson.

World Bank. (2020). World development indicators. https://data.worldbank.org

World Trade Organization (WTO). (2021). World trade statistical review 2021. https://www.wto.org