Tín chỉ carbon (carbon credit) là một đơn vị đại diện cho việc giảm phát thải 1 tấn CO₂ hoặc lượng khí nhà kính tương đương. Hệ thống tín chỉ carbon ra đời như một công cụ thị trường nhằm hỗ trợ các quốc gia và doanh nghiệp đạt được cam kết giảm phát thải khí nhà kính theo Thỏa thuận Paris hoặc các mục tiêu phát triển bền vững. Có hai loại thị trường chính cho tín chỉ carbon:

• Thị trường bắt buộc (compliance market): nơi các tổ chức phát thải phải mua tín chỉ để đáp ứng hạn ngạch khí thải do nhà nước quy định (ví dụ: EU ETS).
• Thị trường tự nguyện (voluntary market): nơi các tổ chức, doanh nghiệp tự nguyện mua tín chỉ để trung hòa phát thải hoặc thực hiện cam kết ESG.

Tín chỉ carbon được tạo ra từ các dự án có khả năng giảm hoặc hấp thụ khí nhà kính như năng lượng tái tạo, bảo vệ rừng, nông nghiệp carbon thấp, công nghệ thu giữ carbon,...

Trong bối cảnh toàn cầu đang đẩy mạnh các nỗ lực giảm phát thải để ứng phó với biến đổi khí hậu, tín chỉ carbon không chỉ là công cụ môi trường mà còn trở thành một loại tài sản mới trong thị trường tài chính. Với vai trò trung gian tài chính và quản lý rủi ro, ngân hàng thương mại có tiềm năng lớn để tham gia vào thị trường này. Trong hệ sinh thái tài chính xanh, ngân hàng thương mại có vai trò quan trọng trong việc:

• Tài trợ dự án tạo tín chỉ carbon: Ngân hàng có thể cung cấp tín dụng hoặc đầu tư vào các dự án như điện mặt trời, gió, tiết kiệm năng lượng, trồng rừng... Những dự án này sau đó sẽ được cấp tín chỉ carbon có giá trị giao dịch trên thị trường.

• Phát triển sản phẩm tài chính xanh: Ví dụ: phát hành trái phiếu xanh (green bonds), cho vay ưu đãi đối với doanh nghiệp tạo ra tín chỉ carbon, hoặc triển khai các sản phẩm tiết kiệm gắn với đóng góp vào quỹ trồng rừng – từ đó tạo ra nguồn tín chỉ bền vững.

• Giao dịch tín chỉ carbon: Ngân hàng có thể đóng vai trò trung gian, môi giới hoặc tham gia thiết lập sàn giao dịch tín chỉ carbon, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang triển khai sàn giao dịch thử nghiệm.

• Tư vấn tài chính bền vững: Ngân hàng có thể tư vấn cho doanh nghiệp trong việc xây dựng chiến lược giảm phát thải và tận dụng tín chỉ carbon như một công cụ tối ưu hóa chi phí, nâng cao uy tín với nhà đầu tư nước ngoài.

• Trung hòa phát thải của chính ngân hàng: Một số ngân hàng lớn đã bắt đầu tính toán lượng phát thải khí nhà kính từ hoạt động vận hành, sau đó mua tín chỉ carbon để trung hòa (carbon offset), phục vụ chiến lược "ngân hàng phát thải ròng bằng 0" (Net Zero Bank).

Tín chỉ Carbon đã mở ra nhiều cơ hội cho các Ngân hàng thương mại như:

Thứ nhất, tín chỉ carbon mở ra một thị trường tài chính mới cho các ngân hàng. Thông qua đầu tư vào các dự án giảm phát thải như năng lượng tái tạo, nông nghiệp bền vững, hoặc trồng rừng, ngân hàng có thể hỗ trợ phát triển tín chỉ carbon và sau đó giao dịch chúng trên thị trường trong nước hoặc quốc tế. Điều này mang lại nguồn thu mới, đa dạng hóa danh mục tài sản, và nâng cao vị thế của ngân hàng trong xu thế phát triển bền vững.

Thứ hai, việc tích cực tham gia vào lĩnh vực tín chỉ carbon giúp ngân hàng nâng cao hình ảnh thương hiệu và thực hiện trách nhiệm xã hội. Trong bối cảnh ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) ngày càng được nhà đầu tư và khách hàng quan tâm, các ngân hàng tích cực thúc đẩy tín dụng xanh và tài trợ các dự án giảm phát thải sẽ được đánh giá cao về độ minh bạch, uy tín và năng lực quản trị rủi ro môi trường.

Thứ ba, ngân hàng có thể phát triển các sản phẩm tài chính gắn với tín chỉ carbon như trái phiếu xanh, tín dụng ưu đãi cho doanh nghiệp có dự án tạo tín chỉ carbon, hoặc xây dựng nền tảng giao dịch tín chỉ carbon. Điều này tạo ra lợi thế cạnh tranh dài hạn và đi trước trong xu hướng chuyển dịch xanh của nền kinh tế.

Tuy nhiên, đi kèm với cơ hội là không ít thách thức cần được xem xét cẩn trọng.

Tuy nhiên, thị trường tín chỉ carbon còn mới và nhiều rủi ro. Khung pháp lý tại Việt Nam đang trong quá trình hoàn thiện, khiến các ngân hàng thiếu cơ sở pháp lý rõ ràng để triển khai sản phẩm và kiểm soát rủi ro. Việc định giá tín chỉ carbon cũng chưa thống nhất, làm tăng rủi ro đầu tư và giao dịch.

Bên cạnh đó, năng lực kỹ thuật và chuyên môn của đội ngũ ngân hàng trong lĩnh vực tín chỉ carbon còn hạn chế. Việc thẩm định và theo dõi các dự án tạo tín chỉ carbon đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa ngân hàng, doanh nghiệp, tổ chức kiểm định và các cơ quan quản lý. Nếu thiếu hiểu biết, ngân hàng có thể đối mặt với rủi ro đạo đức, gian lận tín chỉ hoặc tổn thất tài chính.

Cuối cùng, nhu cầu tín chỉ carbon phụ thuộc nhiều vào chính sách của nhà nước và cam kết quốc tế. Nếu không có sự ổn định và cam kết dài hạn, thị trường có thể biến động mạnh, ảnh hưởng đến chiến lược của ngân hàng.

Kết luận

Việc tham gia thị trường tín chỉ carbon là cơ hội để ngân hàng thương mại đổi mới mô hình kinh doanh và góp phần vào phát triển bền vững. Tuy nhiên, để nắm bắt cơ hội này một cách hiệu quả, các ngân hàng cần xây dựng năng lực nội tại, cập nhật khung pháp lý và quản trị rủi ro một cách toàn diện.